Gestalttheorie

Kenniscentrum

Gestalttheorie (GT) is een brede interdisciplinaire algemene theorie die een raamwerk voor een grote verscheidenheid van psychologische fenomenen, processen, en toepassingen biedt.

De essentie van succesvol problemenoplossend gedrag is volgens Wertheimer: de algemene structuur van het probleem kunnen zien: Een bepaald onderdeel van het gebied wordt essentieel, er wordt op gefocust; maar het wordt niet geïsoleerd. Een nieuwe, diepere structurele zienswijze van de situatie ontwikkelt zich, veranderingen implicerend in de functionele betekenis, de groepering, enz. van de items. Geleid door wat vereist wordt door de structuur van een situatie voor een essentieel gebied, wordt iemand geleid tot een redelijke voorspelling, die net als de andere gedeeltes van de structuur, vraagt om verificatie, direct of indirect. Twee richtingen zijn hierbij van belang: het krijgen van een consistent totaaloverzicht, en te bezien wat de structuur van het totaal vereist voor de delen.

Met andere woorden, de Gestalttheorie stelt dat „er totalen zijn die, in plaats van de som der onafhankelijke bestaande delen te zijn, aan hun delen specifieke functies of eigenschappen geven die slechts kunnen worden gedefinieerd in relatie tot het totaal in kwestie“ (Wolfgang Köhler).

De focus van GT is het idee van „groepering“, d.w.z., kenmerken van stimuli veroorzaken dat wij een visueel gebied of een probleem op een bepaalde manier structureren of interpreteren (Max Wertheimer, 1922).

De primaire factoren van groepering

1. Nabijheid. Elementen neigen ertoe om te worden gegroepeerd volgens hun nabijheid.
2. Gelijkenis. Dingen die gelijkaardig zijn in enig opzicht neigen ernaar te worden gegroepeerd.
3. Afsluiting. De items worden gegroepeerd als zij neigen om één of andere entiteit te voltooien.
4. Eenvoud. De items zullen worden georganiseerd in eenvoudige figuren volgens symmetrie, regelmatigheid, en gladheid.

Deze factoren worden de wetten van organisatie genoemd en worden verklaard binnen de context van perceptie en probleemoplossing.
 

Mensen worden bekeken als open systemen in actieve interactie met hun omgeving. Volgens Wertheimer in 1924 (Über Gestalttheorie) zijn er totalen, waarvan het gedrag niet wordt bepaald door dat van hun individuele elementen, maar waar de deelprocessen zelf worden bepaald door de intrinsieke aard van het totaal. Het is de hoop van GT om de aard van dergelijke totalen te bepalen.

GT is vooral geschikt voor het begrip van orde en structuur in psychologische gebeurtenissen, en heeft zijn oorsprong in sommige oriëntaties van Johann Wolfgang von Goethe, Ernst Mach, en in het bijzonder van Christian von Ehrenfels en het onderzoekswerk van Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt Koffka, en Kurt Lewin, die zich verzetten tegen de elementistisch aanpak voor psychologische gebeurtenissen, associationisme, behaviorisme, en voor psychoanalyse. Het aan de macht komen van het nationaal socialisme onderbrak wezenlijk de vruchtbare wetenschappelijke ontwikkeling van de Gestalttheorie in de Duitstalige wereld; Koffka, Wertheimer, Köhler en Lewin emigreerden, of werden gedwongen om naar de Verenigde Staten te vluchten.

De Gestaltetheorie is niet beperkt tot slechts het concept Gestalt of het totaal, of tot de Gestalte principes van de organisatie van waarneming (zoals het wordt gepresenteerd in vele publicaties), maar het moet veel breder en meer omvattend worden gezien:

• De voorrang van het zintuiglijke: Het herkennen en serieus nemen van de menselijke ervaringswereld als enige onmiddellijk bepaalde werkelijkheid, en niet eenvoudigweg deze weg te redeneren, is een fundamentele bewering van GT, waarvan de vruchtbaarheid voor psychologie en psychotherapie in geen geval is uitgeput.

• Het is de interactie van het individu en de situatie in de betekenis van een dynamisch veld wat ervaring en gedrag bepaalt, en niet alleen aandrijvende factoren (psychoanalyse, ethologie) of externe stimuli (behaviorisme, Skinner) of statische persoonlijkheidstrekken (klassieke persoonlijkheidstheorie).

• De verbindingen tussen psychologische onderwerpen worden gemakkelijker en meer permanent gecreëerd op basis van substantiële concrete relaties dan door middel van zuivere herhaling en versterking.

• Het denken en probleem oplossen wordt gekenmerkt door het passend substantieel organiseren, herstructureren en centreren van het gegevene („inzicht“) in de richting van de gewenste oplossing.

• In het geheugen, worden structuren die gebaseerd zijn op associatieve verbindingen uitgewerkt en onderscheiden volgens een tendens naar optimale organisatie.

• Waarnemingen die een individu niet kan integreren, leiden tot een ervaring van dissonantie. En naar cognitieve processen die gericht zijn op het verminderen van deze dissonantie.

• In een supra-individueel totaal zoals een groep, is er een tendens naar specifieke relaties in de interactie van sterke punten en behoeften.

De epistemologische oriëntatie van de Gestalttheorie neigt ertoe een soort kritisch realisme te zijn. Methodologisch tracht het om een zinvolle integratie van experimentele en fenomenologische procedures (de experimenteel-fenomenologische methode) te bereiken. Essentiële fenomenen worden onderzocht zonder reductie van de experimentele precisie. GT zou zich niet als een statische wetenschappelijke positie moeten worden opgevat. Maar als een paradigma dat zich blijft ontwikkelen. Door ontwikkelingen zoals de theorie van zelforganisatie van systemen, bereikt het een belangrijke betekenis voor veel van de huidige zorgen van psychologie.

Vergelijk met: System Dynamics  |  Organisatorisch Leren  |  Organische Organisatie  |  Cultuurniveaus  |  Brainstormen  |  De Zes Denkhoeden  |  Soft Systems Methodologie

Keer terug naar Management Discipline: Verandering & Organisatie  |  Communicatie & Vaardigheden  |  Besluitvorming & Waardering

Meer Managementmethoden, managementmodellen en managementtheorie